Διεπιστημονικό υπόδειγμα συνδιαμόρφωσης και υποστήριξης αποφάσεων ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής σε περιόδους κρίσεων

Abstract

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί μια από τις μείζονες προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα τις επόμενες δεκαετίες. Με σημείο καμπής τη Συμφωνία του Παρισιού, έθνη σε παγκόσμιο επίπεδο δεσμεύτηκαν για ταχεία μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, θέτοντας φιλόδοξους στόχους για τον σχεδιασμό οικονομιών μηδενικών εκπομπών. Εν μέσω ωστόσο αυτής της κλιματικής κρίσης και των προσπαθειών αντιμετώπισής της, δύο διαφορετικές κρίσεις ήρθαν να προστεθούν στις υφιστάμενες προκλήσεις και να αποσταθεροποιήσουν περαιτέρω τη διεθνή κοινότητα: πρώτα η πανδημία της COVID-19 και στη συνέχεια η ενεργειακή κρίση, ως αποτέλεσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αυτή η ‘πολυκρίση’, και το μείγμα προκλήσεων που τη συνοδεύει, κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη άμεσης λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση των σοβαρών κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων που προκλήθηκαν. Σύντομα διαφάνηκε ότι παρά τις εκτεταμένες συζητήσεις για πράσινη ανάκαμψη, σημαντικά χρηματικά κεφάλαια έρρευσαν προς συμβατικές επενδύσεις ορυκτών καυσίμων, θέτοντας σε κίνδυνο τους κλιματικούς στόχους, με την επιστημονική κοινότητα υποστήριξης αποφάσεων ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής και τα υφιστάμενα επιστημονικά υποδείγματα να μην επιτυγχάνουν στην προσπάθεια παροχής έγκαιρης, ρεαλιστικής και συναφούς καθοδήγησης προς τη βιωσιμότητα υπό τα νέα δεδομένα των κρίσεων. Σκοπός της διατριβής είναι η διαμόρφωση ενός νέου διεπιστημονικού υποδείγματος συνδιαμόρφωσης και υποστήριξης αποφάσεων ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής, ειδικά σχεδιασμένου ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες της πολυκρίσης. Το υπόδειγμα αυτό αντλεί αρχικά από τη θεωρία μεταβάσεων και κοινωνικοτεχνικών αναλύσεων προκειμένου να εισάγει μια συστημική προσέγγιση στον ρόλο των κρίσεων στις μεταβάσεις βιωσιμότητας. Στη συνέχεια, ενσωματώνει στην επιστημονική διαδικασία τα ενδιαφερόμενα μέρη, σε μια λογική συνδιαμόρφωσης προκειμένου να αντλήσει απόψεις γύρω από την υλοποίησης της μετάβασης ή/και προτεραιότητες. Τέλος, τα μηνύματα από τις παραπάνω διεργασίες μεταφέρονται στη διαδικασία μοντελοποίησης ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής, αυτή τη φορά όμως μέσα από μια διεπιστημονική σκοπιά, η οποία αίρει τους περιορισμούς στην επιστημονική διαδικασία που κατέδειξαν την περιορισμένη ικανότητα των υφιστάμενων υποδειγμάτων να υποστηρίξουν αποτελεσματικά κομβικές αποφάσεις. Προτείνονται δύο νέες επεκτάσεις μεθοδολογιών της θεωρίας μεταβάσεων, αφενός η διασύνδεση του συστήματος καινοτομίας τομέων με τα συστημικά σφάλματα, και αφετέρου η ενισχυμένη διασύνδεση του τεχνολογικού συστήματος καινοτομίας με το μοντέλο πολυεπίπεδης ανάλυσης. Οι μεθοδολογίες αυτές χρησιμοποιούνται σε κοινωνικο-τεχνικές αναλύσεις που εστιάζουν στο ρόλο κρίσεων και πιέσεων σε τέσσερις ενεργειακούς τομείς σε εφτά χώρες. Οι αναλύσεις αυτές, πέρα από την ανίχνευση της διαμόρφωσης των δομικών χαρακτηριστικών των συστημάτων που επηρεάζουν τις μεταβάσεις βιωσιμότητας, καταδεικνύουν ότι ενώ οι κρίσεις δύνανται να δημιουργήσουν παράθυρα ευκαιρίας, αν αυτά δεν αξιοποιηθούν σωστά, συνήθως γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης των κυρίαρχων δομών ενισχύοντας τον εγκλεισμό σε μονοπάτια εξαρτώμενα από τα ορυκτά καύσιμα. Επίσης προτείνονται δύο νέες μεθοδολογίες επιχειρησιακής έρευνας, αφενός η 2-tuple Group TOPSIS για ομαδική λήψη αποφάσεων και εύρεση ομοφωνίας ανάμεσα σε πολλαπλούς αποφασίζοντες, και η Monte-Carlo Fuzzy Cognitive Mapping για ανάλυση της αβεβαιότητας κατά τη διάρκεια της συμμετοχής ενδιαφερόμενων μερών. Οι δύο μέθοδοι αξιοποιούνται για να εξαχθούν οι προτιμήσεις και απόψεις περισσότερων από 350 ανθρώπων από το ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων μερών στην κλιματική πολιτική, συμπεριλαμβανομένων συμμετεχόντων από αναπτυσσόμενες χώρες που είθισται να περιθωριοποιούνται σε τέτοιες διαδικασίες, με τη μορφή εργαστηρίων και ερευνών. Οι συμμετέχοντες αυτοί καταδεικνύουν την ανάγκη για ρεαλισμό των σεναρίων αναφοράς και ανανέωση των πρακτικών μοντελοποίησης που μέχρι στιγμής δεν οδηγούν πάντα σε αναλύσεις εναρμονισμένες με τις προτιμήσεις τους, ενώ υπό το πρίσμα κρίσεων δίνουν έμφαση σε ζητήματα που αφορούν την οικονομική ανάπτυξη παράλληλα με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, καθώς και στην οικονομικά προσιτή ενέργεια. Με γνώμονα τις παραπάνω πληροφορίες, πραγματοποιούνται δύο αναλύσεις με τη χρήση ποσοτικών μοντέλων για την υποστήριξη αποφάσεων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, από την πλευρά της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εφαρμόζεται μια μεθοδολογία που συνδυάζει ένα ολοκληρωμένο μοντέλο αποτίμησης, με μια μεθοδολογία πολυστοχικού προγραμματισμού και μια εκτεταμένη βάση συντελεστών απασχολησιμότητας προκειμένου να βελτιστοποιηθεί η κατανομή του πράσινου πακέτου ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την COVID-19 σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών, ώστε να μεγιστοποιηθούν τα περιβαλλοντικά οφέλη και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον ενεργειακό τομέα. Στη συνέχεια, από την πλευρά της ζήτησης ενέργειας και ως απάντηση στις αυξημένες τιμές, γίνεται η διασύνδεση ενός μοντέλου πρακτόρων για τον κτηριακό τομέα, με έναν μηχανισμό επιβράβευσης της συμπεριφορικής εξοικονόμησης ενέργειας, προκειμένου να κινητροποιηθούν νοικοκυριά στην Ελλάδα να υιοθετήσουν ενεργειακά βιώσιμες συνήθειες και να μειωθεί το ενεργειακό τους κόστος. Τέλος εξάγονται συμπεράσματα που αφορούν στην συνεισφορά τόσο των επιμέρους μεθοδολογιών, όσο και ευρύτερα στην ικανότητα του προτεινόμενου διεπιστημονικού υποδείγματος να συμβάλλει αποτελεσματικά στην υποστήριξη αποφάσεων ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής σε περιόδους κρίσεων και να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για μελλοντικές κρίσεις που ενδέχεται να εμφανιστούν στο μέλλον.