Διδάσκoντας Φυσικές Επιστήμες Με Τη Χρήση Προηγμένων Τεχνολογικών Εφαρμογών

Abstract

Οι Τεχνολογίες Πληροφόρησης και Επικοινωνίας αλλάζουν τη διαδικασία της μάθησης με τρόπους που προηγουμένως δεν μπορούσαμε να φανταστούμε. Οι ραγδαίες εξελίξεις στον τομέατης εκπαιδευτικής τεχνολογίας οδηγούν στη δημιουργία νέων περιβαλλόντων μάθησης με τη χρήση εξομοιώσεων, οπτικοποιήσεων, μοντέλων, εκπαιδευτικών παιχνιδιών,επαναχρησιμοποιήσιμων εκπαιδευτικών εφαρμογών και περιεχομένου. Υπάρχουν πολλές προκλήσεις στη διαδικασία της εκπαιδευτικής καινοτομίας, οι οποίες πρέπει να μελετηθούνδιεξοδικά, για να εκμεταλλευτούμε τις τεχνολογίες αυτές με στόχο τη βελτίωση της μαθησιακής διαδικασίας. Οι προηγμένες τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν για άλλους λόγους και εξυπηρετούν διαφορετικές ανάγκες πρέπει να μετατραπούν σε εργαλεία προσβάσιμα και φιλικά για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Τα τεχνικά κριτήρια θα πρέπει να αναπτυχθούν και να προσαρμοστούν, για να βοηθήσουν στη καθοδήγηση της ανάπτυξης του εκπαιδευτικού περιεχομένου, το οποίο θα προέρχεται από πολυάριθμες πηγές από όλο τον κόσμο και θα είναι διαθέσιμο κάθε στιγμή. Η τεχνολογική κοινότητα πρέπει να ισχυροποιήσει τις συνεργασίες της με την εκπαιδευτική κοινότητα. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να προετοιμαστούν για ραγδαία τεχνολογική αλλαγή.Η προστιθέμενη αξία της εισαγωγής των νέων εκπαιδευτικών εργαλείων έγκειται στην αναβάθμιση της υπάρχουσας εκπαιδευτικής πραγματικότητας και ειδικότερα σε περιοχές πουόπου οι παρούσες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις φαίνεται να αποτυγχάνουν. Μία χαρακτηριστική περίπτωση είναι η διδασκαλία των φυσικών επιστημών ειδικότερα στις τάξεις του Λυκείου. Οι διδασκόμενες έννοιες (π.χ. ταχύτητα, επιτάχυνση, ορμή, στροφορμή, δύναμη, ώθηση, τριβή,ηλεκτρομαγνητικά κύματα, πεδία) παρουσιάζονται στους μαθητές με θεωρητικό τρόπο, ασύνδετες με τις καθημερινές εμπειρίες των μαθητών. Το αποτέλεσμα είναι η διδασκαλία να μην κεντρίζει το ενδιαφέρον των μαθητών και αυτοί με τη σειρά τους να χάνουν το ενδιαφέρον τους για τις φυσικέςεπιστήμες αλλά και γενικότερα για τις διαδικασίες της επιστημονικής μεθοδολογίας. Στο πλαίσιο αυτό η παρούσα ερευνητική εργασία φιλοδοξεί να παρουσιάσει εκπαιδευτικέςεφαρμογές προηγμένων τεχνολογικών εργαλείων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διαφορετικές θεματικές περιοχές έχουν επιλεγεί για την πραγματοποίηση στοχευμένων διδακτικώνπαρεμβάσεων που αναδεικνύουν την προστιθέμενη αξία της τεχνολογίας στη διδασκαλία αλλά και κύρια στην κατανόηση πολύπλοκων φυσικών φαινομένων και εννοιών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο σχεδιασμό των δραστηριοτήτων αυτών δόθηκε στο να βοηθήσουν να διατηρήσουν το ενδιαφέρον τους όλοι οι μαθητές των τάξεων που συμμετείχαν. Συστηματικά και μεθοδικάπαρουσιάζουμε παρεμβάσεις που μπορούν να οδηγήσουν τους μαθητές από την έμπρακτη κατανόηση των νόμων της μηχανικής και την εφαρμογή τους στην καθημερινή ζωή, στηναντίληψη των «αόρατων» ηλεκτρομαγνητικών και ηχητικών κυμάτων αλλά και του συναρπαστικού κόσμου της κβαντικής συμπεριφοράς, που είναι εντελώς διαφορετική από αυτήτης καθημερινής μας εμπειρίας και είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξοικειωθεί κανείς μαζί της. Η προτεινόμενη διαδακτική παρέμβαση αναπτύσσεται σε αυτά τα τρία θεματικά πεδία μέσω τριών εκπαιδευτικών σεναρίων και της συστηματικής αξιολόγησης τους.1. Στο πρώτο σενάριο παρουσιάζεται η εφαρμογή της χρήσης φορετών υπολογιστών και αισθητήρων στη θεματική περιοχή της Νευτώνειας Μηχανικής με στόχο τη σύνδεση των νόμων της Φυσικής με τις καθημερινές δραστηριότητες των μαθητών. Στόχος της διδακτικήςπαρέμβασης, υποστηριζόμενης από την τεχνολογία είναι να δείξουμε τρόπους με τους οποίους οι μαθητές θα μπορούν να αντιμετωπίζουν τα όσα συμβαίνουν γύρω τους μεσυστηματικό και διερευνητικό τρόπο, όπως και όταν βρίσκονται μέσα στο σχολικό εργαστήριο. Σχεδιάστηκαν εκπαιδευτικά σενάρια που βασίζονται στη χρήση φορετώνσυστημάτων αισθητήρων που συλλέγουν π.χ. δεδομένα επιτάχυνσης, θέσης, τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποιούνται για την ανάλυση των φυσικών νόμων που διέπουν την κίνησητων σωμάτων. Το φορετό σύστημα αισθητήρων και η προτεινόμενη προσέγγιση δοκιμάστηκαν σε 18 σχολεία στην Ελλάδα, την Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία. Στηνδιαδικασία αξιολόγησης συμμετείχαν περίπου 400 μαθητές ηλικίας 15 με 16 χρονών. Οιμαθητές συμμετείχαν στη εκπαιδευτική προσέγγιση για ολόκληρη τη σχολική χρονιά (σχολικό έτος 2008-2009) ώστε να είναι δυνατή η εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Συγκεντρώθηκαν ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιώντας τη μέθοδο αξιολόγησης TIMSS πουαποτελεί σημείο αναφοράς σε διεθνές επίπεδο για την καταγραφή των επιδόσεων των μαθητών στις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά. Επιπρόσθετα βιντεοσκοπήθηκαν 500ώρες μαθημάτων με στόχο να μελετηθεί σε βάθος η ένταξη της εκπαιδευτικής προσέγγισης στην εκπαιδευτική διαδικασία και να διαπιστωθεί εάν η καταγραφόμενη βελτίωση στιςεπιδόσεις των μαθητών συνδυάζεται πραγματικά με την τροποποίηση της εκπαιδευτικής προσέγγισης. Για το λόγο αυτό τα βιντεοσκοπημένα μαθήματα μελετήθηκαν από δύοδιαφορετικές οπτικές γωνίες. Στην πρώτη περίπτωση μελετήθηκε το προφίλ του κάθε μαθήματος με βάση τις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις των εκπαιδευτικών και με αναφορά τις παραμέτρους που προκύπτουν από τις βασικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες που αυτές περιλαμβάνουν (διάλεξη, εξέταση, διάλογο, πειραματισμό, κλπ.). Στη δεύτερη περίπτωση τα ίδια μαθήματα μελετήθηκαν με σημείο αναφοράς τις δραστηριότητες των μαθητών και ταβασικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να διέπουν την ανακαλυπτική διδασκαλία..2. Στο δεύτερο σενάριο η μελέτη μας στρέφεται στα άτυπα περιβάλλοντα μάθησης (μουσεία καικέντρα επιστημών). Στους χώρους αυτούς ο στόχος των δημιουργών τους είναι να παρουσιάσουν μια εντελώς ελεύθερη ανακαλυπτική προσέγγιση χωρίς δομή και ακολουθία πουδεν μπορεί να ενταχθεί εύκολα στην παραδοσιακή προσέγγιση της τυπικής μάθησης που λαμβάνει χώρα στο σχολείο. Έτσι οι εκπαιδευτικές επισκέψεις στους χώρους αυτούς μετατρέπονται σε σχολικές εκδρομές αφήνοντας ανεκμετάλλευτο ένα τεράστιο εκπαιδευτικό δυναμικό που είναι αποθηκευμένο στους χώρους αυτούς. Και εδώ η τεχνολογία μπορεί να έχει καταλυτικό ρόλο. Επιτρέποντας τόσο στους εκπαιδευτικούς να σχεδιάζουν με τον δικό τους τρόπο τις εκπαιδευτικές διαδρομές στα μουσεία και τους μουσειοπαιδαγωγούς να παρουσιάζουν τη δική τους προσέγγιση, οι τεχνολογίες της εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας φέρουν στο επίκεντρο της διαδικασίας τον ίδιο τον μαθητή που μπορεί να ακολουθεί διαφορετικά εκπαιδευτικά μονοπάτια, να έχει πρόσβαση στο δομημένο υλικό του αναλυτικού προγράμματος αλλά και να αντλεί διαρκώς ερεθίσματα από τις ανακαλυπτικέςπροσεγγίσεις του μουσείου. Τις «γέφυρες» που στήνει η τεχνολογία ανάμεσα στην τυπική και άτυπη μάθηση μελετούμε στο κεφάλαιο αυτό επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας σε θέματα Ηλεκτρομαγνητισμού και Κυματικής. Εκπαιδευτικά σενάρια που συνδέουν το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου με τις πλούσιες διαδραστικές εκθέσεις Κέντρων Επιστημών καιΜουσείων που βοηθούν τους μαθητές να κατανοήσουν καλύτερα τα φυσικά φαινόμενα υπό μελέτη, σχεδιάστηκαν αρχικά, επεκτάθηκαν, τροποποιήθηκαν και βελτιώθηκαν στη συνέχειααπό τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς με τους οποίους συνεργαστήκαμε. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την προτεινόμενη διασύνδεση είναι η τεχνολογία της επαυξημένηςπραγματικότητας, χάρη στην οποία ψηφιακό περιεχόμενο (εικόνες, κείμενα, βίντεο, προσομοιώσεις, 3-διάστατες απεικονίσεις κ.α.) μπορεί να παρουσιάζεται στο οπτικό πεδίο των μαθητών, όταν αυτοί βρίσκονται μπροστά σε ένα έκθεμα που παρουσιάζει ένα συγκεκριμένο φυσικό φαινόμενο και να εμπλουτίζει ποικιλότροπα την εκπαιδευτική προσέγγιση, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη μαθησιακή διαδικασία. Στόχος της αξιολόγησης ήταν η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της προτεινόμενης προσέγγισης σε σύγκριση με μία συνηθισμένηεκπαιδευτική επίσκεψη στη διαδραστική έκθεση του Ιδρύματος Ευγενίδου. Η διαδικασία αξιολόγησης στηρίχθηκε σε ερωτηματολόγια που σχεδιάστηκαν για τους μαθητές και τουςεκπαιδευτικούς, συνεντεύξεις, συζητήσεις σε ομάδες και παράλληλη βιντεοσκόπηση των δραστηριοτήτων. Η διαδικασία της βιντεοσκόπησης είναι πολύ σημαντική για την ποιοτικήανάλυση των δεδομένων. Οι δραστηριότητες πραγματοποιήθηκαν τις περιόδους Ιανουαρίου - Φεβρουαρίου 2009 και Ιανουαρίου - Φεβρουαρίου 2010. Συμμετείχαν συνολικά 220 μαθητέςκαι μαθήτριες από το Λύκειο των Εκπαιδευτηρίων Ελληνογερμανική Αγωγή» και από το 2ο Λύκειο Αργυρούπολης. 120 από αυτούς επισκέφτηκαν τα εκθέματα και αλληλεπίδρασαν μαζί τους μέσω του συστήματος επαυξημένης πραγματικότητας (ομάδα εφαρμογής Α) ενώ οι υπόλοιποι 100 επισκέφτηκαν τα ίδια εκθέματα και αλληλεπίδρασαν μαζί τους χωρίς όμως νακάνουν χρήσης του συστήματος επαυξημένης πραγματικότητας (ομάδα ελέγχου). Τον Ιανουάριο του 2011 η διαδικασία επαναλαμβάνεται με τη συμμετοχή 47 μαθητών από το ΛύκειοΓλαύκης, που βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό στην οροσειρά της Ροδόπης, περίπου 60χμ Βόρεια της Ξάνθης. Οι μαθητές αυτοί επισκέφτηκαν το Ίδρυμα Ευγενίδου «εικονικά» μέσω τηςευρυζωνικής δορυφορικής σύνδεσης που διαθέτει το σχολείο τους και αποτέλεσαν την ομάδα εφαρμογής Β. Και οι τρεις ομάδες μαθητών ακολούθησαν την προτεινόμενη εκπαιδευτικήδιαδρομή. Οι εκπαιδευτικοί προσάρμοσαν το προτεινόμενο εκπαιδευτικό σενάριο ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες των τμημάτων τους και με βάση την εκπαιδευτική προσέγγιση πουακολουθούν στο μάθημα τους. 3. Στο τρίτο σενάριο κρίναμε σκόπιμο, στην προσπάθεια μας να αναδείξουμε το δυναμικό τόσοτης ανακαλυπτικής προσέγγισης αλλά και των σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων να καταπιαστούμε με την «μυστηριώδη» συμπεριφορά των ατομικών σωματιδίων. Επιλέξαμε να παρουσιάσουμε στους μαθητές της Γ’ Λυκείου (17-18 ετών) ένα φαινόμενο το οποίο είναι αδύνατον να έχει κάποια κλασική εξήγηση, και στο οποίο εμπεριέχεται η βαθύτερη ουσία τηςκβαντομηχανικής. Δεν θα μπορέσουμε να «εξηγήσουμε» στους μαθητές το πως ακριβώς «λειτουργεί». Θα τους παρουσιάσουμε πώς «λειτουργεί» και με αυτόν τον τρόπο θα τουςέχουμε μιλήσει για τις βασικές ιδιορρυθμίες που εμφανίζονται στην κβαντική μηχανική. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλο το «μυστήριο» της κβαντικής μηχανικής περικλείεται στο πείραμα των δύο σχισμών και γι' αυτόν ακριβώς το λόγο τοποθετείται στην αφετηρία οποιασδήποτε συζήτησης σχετικά με τη φύση της κβαντικής θεωρίας. Το πείραμα πραγματοποιείται για ηλεκτρόνια. Τα ηλεκτρόνια περνώντας από τις δυο σχισμές σχηματίζουν στον ανιχνευτή(πέτασμα) που βρίσκεται πίσω τους εναλλασσόμενες λωρίδες της συμβολής σαν να ήταν δηλαδή κύματα και όχι σωματίδια που περνούν από τις σχισμές. Το εν λόγω πείραμαψηφίστηκε από τους αναγνώστες του περιοδικού Physics World το 2002 ως το ομορφότερο πείραμα στην ιστορία ενώ η απόδειξη της δισυπόστατης φύσης του κβαντικού κόσμουπαραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του φυσικού κόσμου που όμως έχουμε αποδεχτεί και εφαρμόσει στις επιστήμες. Ακολουθώντας την ανακαλυπτική μέθοδο σχεδιάσαμε μίαδιδακτική παρέμβαση και πραγματοποιήσαμε μία σειρά μαθημάτων με μαθητές της Γ’ Λυκείου της «Ελληνογερμανικής Αγωγής». Στα μαθήματα συμμετείχαν συνολικά 54 μαθητές ηλικίας 17 με 18 ετών. 24 από αυτούς συμμετείχαν σε ημι-δομημένες συνεντεύξεις ώστε να πραγματοποιηθεί μία εις βάθος ανάλυση των αποτελεσμάτων και να επιβεβαιωθεί η επίδραση της διδακτικής παρέμβασης στην κατανόηση των φαινομένων που είχαν παρουσιαστεί. Επίσηςακολουθώντας την προτεινόμενη διδακτική παρέμβαση τον Μάιο του 2011 πραγματοποιήθηκε μία διάλεξη με ταυτόχρονη επίδειξη του συστήματος με φοιτητές του ΕΜΠ. Συμμετείχανσυνολικά 18 φοιτητές ηλικίας 20 με 21 ετών. Και οι 18 φοιτητές έλαβαν μέρος στις ημι-δομημένες συνεντεύξεις ώστε να πραγματοποιηθεί μία εις βάθος ανάλυση των αποτελεσμάτωνκαι να επιβεβαιωθεί η επίδραση της διδακτικής παρέμβασης στην κατανόηση των φαινομένων που είχαν παρουσιαστεί.